Sera Nedir?
Seralar; süs bitkisi ve gıda yetiştiriciliğinde iklim koşullarının etkilerini azaltmak ya da kontrol etmek amacıyla inşa edilen plastik, cam ya da fiberglass gibi materyallerle örtülü yapılardır.
İlk sera 1545 yılında, Venedik Cumhuriyeti (bugünlü İtalya) tarafından kurulan botanik bahçesi içerisinde Daniel Barbaro tarafından inşa edilmiştir. O dönemin koşullarında, taş ve tuğla ile örülmüş duvarlarlarla kapatılan yapının penceresi de yoktu. Bugün de seralarda yetiştirilen bazı hassas bitkiler (salatalık gibi) kış aylarında bu yapının içerisine taşınıp, bahar aylarında eski yerlerine götürülüyorlardı.
Günümüzde ilerleyen teknoloji sayesinde, iklim koşullarından daha az etkilenmenin ötesinde; bilgisayarlar aracılığıyla, iklim koşullarının, üretimin verimliliğini en üst düzeye çıkaracak şekilde düzenlenebildiği modern seralar kurulabilmektedir.
Ülkemizde seracılığın en yaygın olduğu bölgeler Akdeniz ve Ege Bölgesidir. Bu bölgelerin sahip olduğu ılıman iklim, sebze ve meyve yetiştiriciliğini örtü altında daha verimli bir şekilde yapmaya olanak sağlar.
Örtüaltı üretim; cam ve plastik seraların yanı sıra alçak tünel ve yüksek tünel olarak adlandırılan yapılar içerisinde de gerçekleştirilebilir. Sera türlerinin detaylarına girmeden önce alçak ve yüksek tünelleri inceleyelim.
Sera Etkisi Yaratan Diğer Yapılar
Alçak tüneller, küçük boyutlu uzun yarım silindir şeklindeki plastik kaplamalardır. Bu tüneller; içeriden çalışmak için çok küçük, yaklaşık bir metre yüksekliğinde ve bir metre genişliğindedir. Konteynerlere veya toprağa ekilen dış mekan bitkileri için idealdirler. Bitkiler tünel yüksekliğinin ötesine büyümeye hazır olduğunda çıkarılırlar. Ülkemizde örtüaltı üretimin 224bin dekar ile en çok gerçekleştirildiği ikinci yapı alçak tünellerdir.
Yüksek tüneller, alçak tünellerin daha büyük ve daha uzun versiyonlarıdır. 4-5 metre genişliğinde ve 2-3 metre boyundadırlar. Alçak tüneller gibi inşa edilmesi kolaydır; ancak daha küçük hacim nedeniyle plastik seralar kadar ısı tutmazlar. 111 bin dekar ile örtüaltı yetiştiricilikte en çok kullanılan üçüncü yapıdır.
Kurulum Şekillerine Göre Sera Çeşitleri
Ticari üretim için seralar kurulum şekillerine göre; bitişik, bağımsız(bireysel) veya oluk bağlantılı(blok seralar) olarak sınıflandırılabilir.
Bitişik Seralar
Bitişik seralar; adından da anlaşılacağı gibi bir yapıya yani binaya bitişik şekilde inşa edilir. Bitişik seraların bir veya birkaç yüzeyi duvarla kaplı olup, çatının eğimi güneye bakar ve şeffaf bir malzeme ile kaplanır.
Avantajları ve Dezavantajlar
- Bu tipteki seraların en büyük avantajı inşaat maliyetlerinin diğer türlere göre daha düşük olmasıdır. Yapının bir bölümünün (bir duvarı) bina ile ortak kullanılması maliyetleri düşürecektir.
- Öte yandan; bina içerisindeki enerji ve iklimlendirme sistemleri sera içerisinde de kullanılabileceği için burada da maliyet azalacaktır. Ancak; ısıyı kontrol altında tutmak oldukça zordur. Bu da bir dezavantaj olarak karşımıza çıkar.
- Bitişik yapıdaki bina güneşlenme süresini de azaltacaktır. Böylelikle bitkilerin ihtiyacı olan güneş ışığını aldığı süre de kısalacaktır.
Bağımsız (Bireysel) Sera
Bağımsız (Bireysel) Sera; herhangi bir başka yapı ya da seradan bağımsız bir şekilde inşa edilir. Her bağımsız seranın da kendi ısıtma, soğutma ve sulama sitemleri bulunur.
Avantajları ve Dezavantajlar
- Her bağımsız sera ısıtma / soğutma sistemi tarafından kontrol edildiğinden ayrı ortamlar sağlamak daha kolaydır. Bir sera yayılma için ılık, diğeri ise büyümek için daha soğuk çalıştırılabilir.
- Bağımsız seraların bazı bölümleri, kullanılmadığı zamanlarda enerji tasarrufu için kapatılabilir.
- Çok aralıklı seralar oluklardan karı eritmek için ısıya ihtiyaç duyduğundan şiddetli kar yağışı olan bölgeler için en uygunudur.
- Düz olmayan araziler için iyidir.
- İnşası ve bakımı blok seralara göre daha kolaydır.
Bitişik Seralar
Oluk Bağlantılı (Blok) Sera; bağımsız seraların birleşmesiyle oluşan birbirine bağlantılı büyük tek seralardır. Çatı ağırlığının taşınabilmesi için genellikle dikmeler bulunur.
Avantajları ve Dezavantajlar
- 2 dönümden büyük alanlar için daha uygun maliyetli.
- Yüzey alanı ile taban alanı oranı daha az olduğu için ısıtma maliyetlerinde azalma. Düşük camlı alan sayesinde ısıtma maliyetleri %25'e kadar daha az olabilir.
- Isı merkezileştirilebilir.
- Fanları ortadan kaldıran ve elektrik kullanımını azaltan açık çatı tasarımları mevcuttur.
- İnşaat ve yatırım maliyeti daha yüksektir.
Yapılarına Göre Sera Çeşitleri
Seralar yapılarına göre; Kuonset, Gotik, Geleneksel(Üçgen Çatılı) ve A-Çerçeveli olarak dört çeşit olarak sınıflandırılabilir. (En yaygın olanlar)
İlgili Ürünler
Kuonset Seralar
İkinci Dünya Savaşı sırasında popüler olan Kuonset kulübelerinden ilham alan Kuonset tarzı seralar, yarı kesilmiş büyük, berrak varillere benzeyen yarı dairesel yapılardır.
Bu yapı, kavisli bir çatı ve askeri kulübe tarzı tasarıma sahiptir. Kasnaklar genellikle alüminyum veya PVC borulardan yapılır ve daha iyi yalıtım için bir polietilen film veya panellerle sırlanır.
Yan duvarlar, depolama alanını ve tavan boşluğunu oldukça sınırlar. Çoğu koşulda inşa etmek için en ucuz ve en kolay tiptir.
Kuonset tarzı seralar genellikle bireysel seralar inşa edilirken kullanılır. Ana avantajı; diğer sera tiplerine nazaran çok daha fazla güneşlenme süresine sahip olmasıdır. Bu son derece yüksek miktarda güneş ışığı, bitkilerinizi fidelerden tam olgunlaşmış olgun bitkilere yetiştirmek için en iyisidir.
Kuonset tarzı seraların bir diğer avantajı, Kee Klamp armatürleri kullanılarak inşa edildiğinde inşaatın basitliğidir. Birbirinin içine geçen armatürler sayesinde olduğu alanda kurulumu yapılabilir. Böylece marangozluk becerisine de ihtiyaç duymadan basit bir şekilde inşa edilebilir.
Öte yandan, bu armatürleri kolayca sökülüp takılabileceği için, seranızı gerektiği gibi hareket ettirebilirsiniz.
Gotik Seralar
Tasarım, tüm dünyada Gotik katedrallerin pencerelerinden esinlenir. Sivri bir çatı oluşturmak için eğilmiş duvarlarla inşa edilir. Kuonset seraların bir türevi olan bu seralar; daha dayanıklı ve daha fazla hava alanını sahiptir. Geleneksel seralara göreyse daha kolay ve ucuz bir şekilde inşa edilebilir.
Gotik kemer tasarımı, kuvvetli rüzgarlara ve yoğun kar yağışı dayanabilme kabiliyeti ile ünlüdür. Çatının yarım gözyaşı şekli, kar ve yağmurun kolayca akmasını sağlamak ve önemli miktarda yağış veya kalıntı birikmesinden kaynaklanan hasarı önlemek için idealdir.
Gotik kemer, merkezdeki sırtın yüksek profilinden daha fazla yüksekliğe sahiptir, bu da daha uzun özel ürünlerde (domates ve salatalık gibi) uzmanlaşan veya denemek isteyen yetiştiricilerin yanı sıra birçok tropik ağaç için alan yaratır.
Gotik seranın kemerli çatısı yapısal kirişlere olan ihtiyacı ortadan kaldırır. Bu teknik, sadece maliyetleri azaltmaya yardımcı olmakla kalmaz; aynı zamanda inşaatı daha hızlı ve daha kolay hale getirir ve daha az malzeme gerektirir.
Geleneksel (Üçgen Çatılı) Seralar
Üçgen çatılı seralar en yaygın sera türlerinden biridir çünkü maksimum miktarda güneş ışığı alırken, aynı zamanda çok sayıda bitki yetiştirmek için yapı içinde geniş bir alan sağlarlar.
Düz duvarlar ve daha yüksek çatı sayesinde bir yandan bitkilerinizle ilgilenirken bir yandan da içeride serbestçe dolaşabilirsiniz. Tasarım oldukça basittir, bu yüzden kendiniz inşa etmekte de çok zorlanmazsınız. Ancak; diğer sera türlerine göre inşası daha fazla uğraş gerektirir. Çerçeve ve kaplama için kullandığınız malzemelere bağlı olarak, inşaat maliyetleri de oldukça makul olabilir.
Rüzgar aldığı yan duvarlar daha geniş ve düz olduğu için daha fazla etkilenecektir ancak; yapının bir iskelete sahip olması daha dayanıklı olmasını da sağlar. Bu durum elbette çerçeve ve kaplama için kullandığınız materyallere göre de değişecektir.
A-Çerçeveli Seralar
Üçgen çatılı seradan daha basit ama aynı derecede popüler olan A-çerçeve sera, çok az miktarda malzeme gerektirir ve oldukça ucuz ve kolay inşa edilebilir.
Ahşap bir çerçeve ve plastik kaplama kullanıyorsanız, bu tür seralar destek alınacak başka bir yapıya ihtiyaç duymadan inşa edilebilir ve çok az inşaat deneyimi gerektirir.
Geniş taban ve dar tepe noktası nedeniyle içeride manevra yapmak biraz daha zordur ve hava akışı düşük kenarlarda ve dar köşelerde genellikle ideal değildir.
Kaynaklar
- T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı, Örtüaltı Yetiştiricilik - Kaynağa git.
- Wikipedia - Padova Botanik Bahçesi, - Kaynağa git.