Bu içerik, Zeytin zirai mücadelesinin bir parçasıdır. Bu kategorideki tüm mücadele yöntemlerini ulaşmak için buraya tıklayabilirsiniz.
Örnekleme yöntemleri ile zararlı, hastalık ve yabancı otların yoğunlukları belirlenir ve zararlıların ekonomik zarar eşiğine ulaşıp ulaşmadıkları saptanır. Ekonomik zarar eşiğine ulaşan zararlıların, kritik biyolojik dönemleri ve doğal düşmanlarının popülasyon yoğunlukları dikkate alınarak mücadeleye karar verilir. Mücadeleye başlama zamanlarının belirlenebilmesi için 1-2 haftada bir yada daha sık aralıklarla periyodik sayım ve kontroller yapılır. Yapılan kontrollerde toplam ağaç sayısı dikkate alınarak bahçeyi en iyi şekilde temsil edebilecek bir örnekleme yapılmalıdır. Bu nedenle örneklemeler aşağıdaki ağaç sayıları dikkate alınarak gerçekleştirilmelidir;
| Örnekleme yapılacak bahçelerdekitoplam ağaç sayısı (adet) | Kontrol edilecek ağaç sayısı (adet) |
|---|---|
| 1-20 | Tüm ağaçlar |
| 21-70 | 10-30 |
| 71-150 | 31-40 |
| 151-500 | 41-80 |
| 501-1000 | Toplam ağaçların % 15 |
| 1000’den fazla | Toplam ağaçların % 5 |
Bu amaçla; Zeytin bahçelerinde bulunan zararlı, hastalık, yabancı ot ve doğal düşmanlar ile ilgili örnekleme yöntemleri, aşağıda ana başlıklar halinde verilmiştir:
Zararlıların ve Yararlıların Örnekleme Yöntemleri
Tuzak yöntemi
Zararlıların özelliği ve türüne göre değişik tip eşeysel çekici tuzaklar kullanılır. Kullanılacak tuzaklar zeytin bahçelerinde ağaçların hakim rüzgar yönüne güney bölümüne, yerden 1,5-2 m yüksekliğe ve meyveli bir dala asılır. Zeytin sineği (Bactrocera oleae (Gmel.))’nin ergin popülasyonlarının izlenmesi,
Haziran sonu-Temmuz başlarından itibaren hektara 1 adet, içinde % 2 diamonyum fosfat eriyiği bulunan McPhail tuzak ve feromonlu sarı yapışkan tuzak asılır (Şekil 1).
Tuzaklar ilk dönemde haftada bir kez, meyvelerin vurma olgunluğuna geldiği dönemden itibaren haftada en az iki kez kontrol edilir ve yakalanan Zeytin sineği erginleri kaydedilir. Tuzaklarda ergin sayımlarına hasada kadar devam edilir. McPhail tuzakların eriyikleri her kontrolde, feromonlu sarı yapışkan tuzak kapsülleri 4-6 haftada bir değiştirilir.
Zeytin güvesi (Prays oleae Bern.)’nin ergin popülasyonunun izlenmesi için, hektara 1 adet Delta tipi feromon tuzağı, mart ayının başında asılır (Şekil 2). Tuzaklar haftada bir kez kontrol edilerek yakalanan kelebek adetleri kaydedilir. Tuzak kontrollerine meyvelerin iri karabiber büyüklüğünü geçtiği dönem veya temmuz ayı ortalarına kadar devam edilir. Feromon kapsülleri 4-6 haftada bir, yapışkan tablalar ise kirlendikçe değiştirilir.
Dal Sayım Yöntemi
Kışı zeytin ağaçlarının üzerinde geçiren zararlıların türlerini ve yoğunluklarını belirlemek için bu yöntemden yararlanılır. Zeytin karakoşnili (Saissetia oleae Olivier), Zeytin kabuklubiti (Parlatoria oleae Colvèe) ve diğer kabuklubitler gibi sabit yaşayan zararlılara karşı kullanılan bir yöntemdir. Bahçeyi temsil edecek şekilde en az 5 ağacın çeşitli yönlerinden 20-25 cm uzunluğundaki 10 sürgün alınır. Tüm sürgün ve yapraklar üzerindeki bireyler binoküler altında sayılarak kaydedilir. Alınan örneklerdeki yararlı böcekleri tespit etmek amacıyla kültüre alma yöntemi’nden faydalanılır.
Örneklemeler Mart-Mayıs ayları döneminde iki haftada bir, Mayıs-Ağustos ayları döneminde ise haftada bir yapılır.
Göz ile İnceleme Yöntemi
Vejetasyon süresince zeytin bahçelerinde bulunan zararlı ve yararlı türler ile bunların yoğunluklarını belirlemek için kullanılır.
- Zeytin sineği için, tuzak sayımları ile birlikte haftada 1-2 kez ağaçların güneydoğu kısımlarındaki parlak, yağlanmaya başlamış floresan sarısı renkteki meyvelerde, bahçeyi temsil edecek şekilde 10 dekar için en az 1000 adet meyvede vuruk sayımı yapılır. Buradan yüzde vuruk oranı hesaplanır.
- Zeytin güvesi için, bahçeyi temsil edecek şekilde en az 10 ağaç seçilir. Bu ağaçların her birinden 10’ar bitki kısmı (fenolojik döneme bağlı olarak yaprak, çiçek tomurcuğu, çiçek ve meyve) olmak üzere toplam 100 bitki kısmı tesadüfen seçilerek ağaç üzerinde el büyüteciyle kontrol edilir. Bu bitki kısımları üzerindeki yumurta, larva veya zarar görmüş aksamlar kaydedilir. Bu yöntem tuzak sayımları ile aynı zamanda yürütülür.
- Her iki zararlı için, yapılan incelemeler sırasında saptanan yararlılar da kaydedilmelidir.
Darbe yöntemi
Zeytin bahçelerinde bulunan hareketli zararlı ve özellikle yararlı böcek türlerinin yoğunluklarını belirlemek için kullanılır. Bahçeyi temsil edecek şekilde 20-30 ağaç seçilir. Bu ağaçların her birinin değişik yönlerindeki 3-5 dalına birer defa olmak üzere, her bahçe için toplam 100 darbe vurulur. Dallar üzerinde bulunan zararlı ve yararlı türleri toplamak amacıyla 0,25 m² ağız alanlı Steiner hunisi veya 1x1 m’lik japon şemsiyesi kullanılır. Toplanan türler, her bahçe için ayrı ayrı laboratuvara getirilerek, türlerine göre sayılıp kaydedilir. Kış aylarında ayda bir, diğer aylarda ise 1-2 haftada bir uygulama tekrarlanır. Böylece bahçedeki zararlı ve yararlı türler belirlenerek, zararlıların ekonomik zarar eşikleri varsa, darbe yöntemine göre karşılaştırmalar yapılır.
Kültüre alma yöntemi
Zeytin bahçelerinde bulunan yararlı türlerin saptanması amacıyla kullanılır. Ayrıca, ergin öncesi dönemde olan türlerden, teşhis amacıyla erginlerin elde edilmesi için de kullanılır. Bunun için, “dal sayım ve göz ile inceleme” yöntemlerine göre örnekleme yapıldığı sırada; zararlı ile bulaşık dal, sürgün, yaprak, meyve ve kabuk gibi bitki kısımları alınır ve kese kağıdı, polietilen torba, plastik kap, petri kutusu, tüp veya parazitoit çıkartma kutularına alınarak, buz kabında laboratuvara getirilir. Bu bitki kısımları, diğer zararlılardan temizlendikten sonra ayrı ayrı kültüre alınır. Kültür işlemleri; ergin elde edilene kadar sürdürülür.
Fungal Hastalıkların Örnekleme Yöntemleri
Zeytin ağacının yaprak, dal ve sürgünlerinde gözlemler yapılır. Yaprakta lekeler, gövde ve dalların kabuk dokusunda ve iletim demetlerinde renk değişimi, kuruma görülen bitkilerden örnekler alınır. Ayrıca, gelişme geriliği ve kuruma görülen ağaçların kök kısımları açılarak kök ve kök boğazı incelenir. Kök ve kök boğazında nekrozların ve/veya bir fungal yapının görüldüğü, canlılığını sürdürmekte olan zeytin ağacı kökleri ile sökülür.
Yaprak, dal ve sürgün örnekleri önce kâğıt ile sarılır sonra naylon torba içine konarak, kök örnekleri ise bir bütün halinde topraklı olarak, toprak nemi muhafaza edilerek analiz edilmek üzere en kısa sürede ilgili Enstitü Müdürlüğüne gönderilir.
Bakteriyel Hastalıkların Örnekleme Yöntemi
Gövde ve sürgünlerinde gözlemler yapılır. Ur ve ur benzeri oluşumlar görüldüğünde urlu kısımları içeren örnekler alınarak kâğıt ile sarılır polietilen torba içinde en kısa sürede analiz edilmek üzere ilgili Enstitü Müdürlüğüne gönderilir.
İlgili Ürünler
Viral Hastalıkların Örnekleme Yöntemi
Yaprak ve meyve belirtilerine göre gözlemler yapılır. Virüs şüphesi uyandıran zeytin ağaçlarından; ilkbahar ve sonbahar döneminde üzerinde yaprak, çiçek, meyve bulunan 30 cm uzunluğunda 1-2 yıllık sürgünler toplanarak etiketlenir. Örnekler bozulmayacak şekilde (+ 4°C’de) en kısa zamanda analiz için ilgili Enstitü Müdürlüğüne gönderilir.
Yabancı Otların Örnekleme Yöntemi
Yabancı otlarla mücadeleye karar verirken öncelikle yabancı ot yoğunluğunun bilinmesi gerekir. Yabancı otların yoğunlukları; yabancı ot türlerinin metrekaredeki sayıları (adet/m2) ya da % kaplama alanları bulunarak tespit edilir. Yabancı otların metrekaredeki sayılarını saptamak amacıyla; tüm bahçeyi temsil edecek şekilde farklı noktalara tesadüfi olarak ¼ m2 (50X50 cm) çerçeve atılarak, çerçeve içerisindeki yabancı ot tür ve sayıları kaydedilmelidir. Bahçenin büyüklüğüne bağlı olarak yapılması gereken en az örnekleme sayısı Çizelge 1’de verilmiştir. Yabancı otların % kaplama alanlarını belirlemek amacıyla yabancı ot türlerinin toprak üzerinde kapladığı alan yüzde olarak kaydedilir. Sayım ve gözlemler sonucunda m2’de 10–15 veya daha fazla sayıda yabancı ot bulunduğu ya da; % 10-15’i yabancı ot ile kaplı ise mücadeleye karar verilir.
| Bahçe büyüklüğü (da) | Örnekleme sayısı |
|---|---|
| 1-5 | 10 |
| 6-10 | 15 |
| 11-20 | 20 |
| 21-50 | 25 |
| >50 | 30 |
Bitki Besin Elementleri İle İlgili Örnekleme Yöntemleri
Yaprak örneklerinin alınması
Zeytin ağaçlarını dengeli beslemek, bitki besin elementlerinin noksanlık ve fazlalıklarını belirlemek ve verilecek gübre miktarını tespit etmek amacıyla, yaprak örneklerinin
belirli bir kural dahilinde alınması gerekmektedir. Yaprak örnekleri besin maddelerinin değişim göstermediği kış dinlenme döneminde alınmalıdır. Bu dönem yörelere göre değişmekle birlikte, Ege Bölgesinde Kasım-Ocak ayları arasındaki dönemdir.
Örnekler ağaçların güneş gören dallarının insan boyu yüksekliğinden alınır. Alınacak yapraklar tek yıllık uç sürgünlerin ortasındaki karşılıklı yaprak çiftidir (Şekil 3). Bahçede U şeklinde veya zikzaklı yürünerek seçilen 25 ağacın 4 yönünden birer yaprak çifti olmak üzere bir ağaçtan 8 ve toplam 200 adet yaprak toplanır (Şekil 3). Bir örnek en fazla 20 dekarlık alanı temsil eder.
Daha büyük alanlarda örnek sayısı artıtırılmalı her 20 dekarlık ünite 1 örnekle temsil edilmelidir.
Yaprak örneği almada uyulması gereken kurallar:
- Bahçede farklı yaş grubunda ağaçlar varsa, her yaş grubu için ayrı örnek alınmalıdır.
- Yaprak örneği alınacak zeytin bahçesi, toprak özellikleri bakımından önemli farklılıklar gösteriyorsa, farklılık gösteren yerlerden ayrı ayrı yaprak örneği alınmalıdır.
- Yapraklar sapları ile birlikte toplanılmalı ve bir sürgünden iki adetten fazla yaprak alınmamalıdır.
- Herhangi bir nedenle toprak veya kimyasal maddelerle bulaşmış, aşırı tozlu, böcek zararı görmüş hastalıklı ve mekanik zarar görmüş ölü yapraklar alınmamalıdır.
- Alınan örnekler kağıt torbalara konup etiketlenmeli ve gecikmeksizin laboratuvarlara iletilmelidir.
- Toplandığı gün laboratuvara iletilemeyecek olan örneklerin buzdolabında saklanması gerekmektedir.
- Torbaların etiketleri kurşun kalemle yazılmalı ve şu bilgileri içermelidir.
- Örneğin alındığı tarih,
- Bahçe sahibinin adı soyadı,
- Bahçenin bulunduğu yer,
- Yaprak örneğinin alındığı kısma ait notlar
- Ayrıca örnek alınan her bahçeye ait bir gözlem formu doldurulup yaprak örnekleri ile birlikte laboratuvara iletilmelidir.
Toprak Örneklerinin Alınması
Toprak örnekleri kurallarına uygun olarak alınmalıdır. Aksi halde analiz sonuçlarının değerlendirilmesinde yanıltıcı sonuçlarla karşılaşılabilir. Aynı bahçelerden aynı zamanda, farklı konumlardan alınan örneklerde bile değişik sonuçlar bulunmuştur. Bu nedenle toprak örneklerinin bilinçli bir şekilde alınması gereklidir. Toprak örnekleri gübre kullanımından bir kaç ay önce yaprak örnekleriyle birlikte Kasım-Ocak aylarında alınmalıdır.
Toprak örneklerinin alınmasında bel, toprak burgusu, toprak sondası gibi aletler kullanılır. Ayrıca kova, naylon torba, etiket ve bilgi formlarının da bulundurulması gereklidir. Zeytin ağaçlarında gübreleme amacıyla alınacak toprak örnekleri 0-30 ve 30-60 cm olmak üzere iki derinlikten alınmalıdır. İkinci derinlikten elde edilen bilgilerden de faydalanılmasına rağmen, yaprak analizi ile birlikte yapılacak değerlendirmeler için sadece 0-30 cm’den alınan toprak örneği yeterli olmaktadır. Örnekler arazide zikzaklar çizilerek en az 8 yerden olacak şekilde alınmalıdır (Şekil 4).
Örnek alınacak noktalarda V şeklinde 30 cm derinliğinde bir çukur açılır, bel ile bu çukurun kenarından alınan 2-3 parmak kalınlığındaki toprak dilimi bir kova içine veya çuval üzerine konur. Aynı işlem bahçenin değişik yerleri için tekrarlanır ve tüm noktalardan alınan toprak dilimleri aynı kova içinde veya çuval üzerinde iyice karıştırılır. Tüm bahçeyi temsil eden bu topraktan 0.5-1 kg’ı bir naylon torba içine konularak ağzı bağlanır etiketlenir ve analiz için laboratuvarlara iletilir.
Toprak Örneği Almada Uyulması Gereken Kurallar:
Örnek alınacak zeytin bahçesi öncelikle renk, meyil, yükseklik, toprak tipi ve drenaj durumu gibi özellikler bakımından farklı kısımlara ayrılır ve her kısımdan ayrı örnek alınır. Farklılık yoksa böyle bir ayırım yapılmaz. Bütün özellikleri benzer olan en fazla 20 dekarlık alan bir örnekle temsil edilir. Daha büyük alanlarda örnek sayısı arttırılmalıdır.
Örnekler köklerin yayıldığı bölgelerden alınmalıdır. Sık dikilmiş entansif zeytin plantasyonlarında ve gübrelemenin sıra aralarına yapıldığı durumlarda, toprak örnekleri sıra aralarından alınmalıdır. Ancak geniş aralıklar ile tesis edilmiş klasik zeytinliklerde örneklerin, gübrelerin verildiği taç izdüşümü alanından alınması gereklidir.
Aşağıdaki durumlarda toprak örneği alınmaz.
- Daha önce gübre yığılmış, sap, kök, dal ve yabancı otların yığıldığı yerlerden
- Yol kenarları kanal ve karıklardan,
- Çit ve duvar kenarları ile tümsek ve çukurlardan,
- Toprağın çamurlu çok soğuk ve çok kuru olduğu zamanlarda.
Her bir örnek için düzenlenecek etikette şu bilgiler bulunmalıdır.
- Bahçe sahibinin adı soyadı
- Bahçenin bulunduğu yer
- Örneğin alındığı derinlik
- Örneğin alındığı kısma ait bilgiler.
Kaynaklar
Bu makale, T.C. GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI’ndan alınmıştır. İçerikte hiçbir değişiklik yapılmamıştır.
Orijinal Makale
Dr. Tevfik TURANLI, Dr. Öncül K. CANER, Dr. Barbaros ÇETİNEL, Dr. Serpil ERİLMEZ, Dr. Latife ERTEN, Cemil HANTAŞ, Serkan KAPTAN, Dr. Yıldız SOKAT, Dr. Nursen ÜSTÜN, Dr. Ercan CANIHOŞ, Dr. N. Mükerrem ÇELİKER, Duygu DEMİRÖZ, Dr. Bilgin GÜVEN, Dr. Mehmet KAPLAN, Nuray KÖRÜKMEZ, Mustafa TÜFEKLİ (2017). Zeytin Entegre Mücadele Teknik Talimatı. Ankara: T.C. GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI