Elma, Armut ve Ayvada Yaprak Bükenler

Tanımı, yaşayışı ve zarar şekli

Yaprakbükenlerin her üç türünde de ön kanatlar yamuğumsu dikdörtgen şeklinde olup, renkleri açık zeytuni, zeytin yeşili ile kahverengi arasında değişiklik gösterir. Ayrıca kanatların üstünde türlere göre farklılık gösteren renk ve şekillerde bazı bantlar bulunur (Şekil 81a,b,c,d,e,f). Kanat açıklığı A. rosana’da 18-22 mm, A. xylosteana’da 20-23 mm, A.crataegana’da 19-27 mm’dir.

A.rosana yumurta kümesinde, ortalama 55 (15-92) adet yumurta bulunur. Yumurtaları ovaldir. Yumurtalar, A. rosana’da ağaç kabuğu, A. xylosteana’da ise kestane renginde olup, ortalama 60 (2-100) adet bir arada olan paketler halindedir (Şekil 82a). Zaman zaman bazı meyve bahçelerinde görülen A.crataegana’un yumurta kümeleri ise kireç gibi beyaz renktedir. İlk iki türde parazitli yumurta kümeleri siyah renklidir. Yumurtalar paket halinde olup iğne ile kaldırılmak istendiğinde, ağkurdu yumurta paketlerinin aksine olarak kalkmaz ve paketteki yumurtalar bozulur. Bir önceki yıldan kalan yumurta paketlerinin her bir yumurtası üzerinde bir larva çıkış deliği vardır (Şekil 82b).

Her üç türde de larvaların vücudu açık sarı-yeşil veya koyu yeşil ve baş kısmı kahverengi-siyahtır. Dokunulduğunda larvalar zikzaklar yaparak kendilerini geri atıp salgıladığı bir iplikçik yardımı ile yere doğru sarkarlar. Olgun larvalar ortalama 20- 22 mm uzunluğundadır (Şekil 83a,b,c).

Her üç türde de larvaların vücudu açık sarı-yeşil veya koyu yeşil ve baş kısmı kahverengi-siyahtır. Dokunulduğunda larvalar zikzaklar yaparak kendilerini geri atıp salgıladığı bir iplikçik yardımı ile yere doğru sarkarlar. Olgun larvalar ortalama 20- 22 mm uzunluğundadır (Şekil 83a,b,c).

Pupaları A. rosana’da esmer kahverengindedir (Şekil 84). Dişilerde 9.5-12 mm, erkeklerde 6.5-9.5 mm uzunluğundadır. A. xylosteana’da ise renk kırmızımsı kahverengi olup, A.rosana’ya göre daha uzundur. Her üç türün yaşayışları birbirine benzer ve yılda 1 döl verirler.

Kışı yumurta döneminde geçirirler. Ege Bölgesinde mart başından itibaren yumurtalar açılmaya başlar. İlk çıkışlar genel olarak sert çekirdekli meyve ağaçlarında çiçeklenme dönemine; armutta çiçeklenmeye yakın; elma ve ayvada tomurcukların patlama dönemine rastlar. Gelişmelerini 4 gömlek değiştirerek 16-21 günde tamamlayan larvalar kıvırdıkları yapraklar arasında, mayısın ilk haftası içinde pupa olur.

Gelişmelerini 12-14 günde tamamlayan pupalardan ise ilk erginler mayıs ortasından itibaren çıkmaya başlar. Çıkışlar mayıs sonu ile haziranın üçüncü haftası arasında en yüksek noktasına ulaşır ve temmuzun ilk haftasına kadar sürer. Kelebekler çıkışlardan 3-4 gün sonra gece yumurta bırakır. Yumurtalarını, çoğunlukla ağaçların gövde ve kalın dallarının yere doğru bakan düz, pürüzsüz kısımlarındaki kabukları üzerine bırakırlar.

Larvalar ilk iki dönemlerinde yeni sürmüş yaprakların uçlarını; gözlerin iç ve dış kısımlarını yanlardan ve dip kısımlarından yiyerek beslenirler. Çiçeklerin erkek ve dişi organları ile taç yapraklarını ipeğimsi bir ağ ile birbirine bağlayarak bir yumak haline dönüştürürler. Sonra bu çiçeğin içinde, erkek organların sap ve dişi organların yumurtalık kısımlarını yiyerek çiçeğin ölümüne neden olurlar.

Karakteristik olarak, A. rosana larvaları birden fazla yaprağı ipeğimsi ağlarla birbirine bağlayıp buket haline getirirler. Tek yaprağı ise, orta damar doğrultusunda puro gibi uzunlamasına sararlar (Şekil 85b). Buna karşın, A. xylosteana larvası ise zararını çoğunlukla serbest tek yapraklarda yapmakta ve bu yaprakları A. rosana’nın aksine uç kısımlarından itibaren enine doğru kıvırıp sarmaktadırlar (Şekil 85a).

Konukçu bitkilerin gözlerini, çiçeklerini ve yapraklarını yiyerek, meyveleri kemirerek ürün kaybına ve kalite düşüklüğüne neden olurlar (Şekil 85c,d).

Bu türler polifagdır. Hemen hemen tüm meyve ağaçlarında, süs bitkilerinde ve orman ağaçlarında zarar yaparlar. Özellikle elma, armut, kiraz, ayva, kayısı, nar, erik, badem, ceviz, fındık, yenidünya, turunçgil, çınar, frenküzümü, böğürtlen, ahududu, gül, tespih çalısı gibi bitkiler önemli konukçularındandır.

Parazitoit ve predatörleri

Yaprak Bükenler’in parazitoitleri aşağıda verilmiştir.

Parazitoitleri

• Trichogramma cacoeciae Marchal Hym.: Trichogrammatidae
• Trichogramma dendrolimi Matsumara Hym.: Trichogrammatidae
• Goniozus sp. Hym.: Bethylidae
• Bracon variegator Spinola Hym.: Braconidae
• Apanteles sp. Hym.: Braconidae
• Meteorus sp. Hym.: Braconidae
• Itoplectis maculator (Fabricius) Hym.: Ichneumonidae
• Trichomma sp. Hym.: Ichneumonidae
• Apophua bipunctoria (Thunbg) Hym.: Ichneumonidae
• Glypta extincta Ratzeburg Hym.: Ichneumonidae
• Lissonota gracilipes Thomson Hym.: Ichneumonidae
• Pimpla turionellae (Linnaeus Hym.: Ichneumonidae
• Dibrachys cavus (Walker) Hym.: Pteromalidae
• Habrochytus chrysos (Walker) Hym.: Pteromalidae
• Habrochytus semotus (Walker) Hym.: Pteromalidae
• Mesopolobus sp. Hym.: Pteromalidae
• Tetrastichus sp. Hym.: Eulophidae
• Eupelmus urozonus Dalman Hym.: Nupelmidae
• Monodentomerus aereus (Walker) Hym.: Torymidae
• Brachymeria intermedia (Nees) Hym: Chalcididae
• Cadurcia casta (Rondani) Dip.: Tachinidae

Bunlardan T.cacoeciae, Manisa (Sultanyayla)’da bazı kiraz bahçelerinde A.rosanus’u %65 parazitlenme ile baskı altında tutabilmektedir. T.dendrolimi’nin Orta Anadolu Bölgesinde çok yaygın olduğu ve yumurta kümelerini bazı yerlerde %70’i bulan oranlarda parazitlediği saptanmıştır.

Predatörleri

Yumurta yiyen bir kuş türü Büyük baştankara [Parus major (L.) (Paridae)] ve Ötleğen [Sylvia sp. (Sylviidae)] saptanmıştır.

Elma, Armut ve Ayvada Yaprak Bükeni Mücadelesi

Mekanik Mücadele

Kış aylarında veya budama yapılırken çoğunlukla gövde ve kalın dallar üzerinde bulunan yumurta paketleri ezilerek yok edilmelidir. Ancak parazitli (siyahlaşmış) yumurta kümeleri ezilmemelidir. Ayrıca yumurta parazitoitlerinin etkin olduğu bilinen bahçelerde yumurta paketleri ezilmemelidir.

Biyolojik Mücadele

Yumurta parazitoiti Trichogramma türleri ile doğayı destekleyici salımlar ile biyolojik mücadele yapılabilir.

Yaprak Bükenler'in biyolojik mücadelesi bakımından, yumurta parazitoiti Trichogramma türlerinin önemi büyüktür. Bu türlerin bulunduğu yerlerde ilaçlı mücadeleden mümkün olduğu kadar kaçınılmalı ve seçici bitki koruma ürünleri kullanılmalıdır.

Biyoteknik Mücadele

Yaprak Bükeleri'nin biyoteknik mücadelesinde şaraplı ve pekmezli besi tuzakları kullanılır. Besi tuzakları ile kitle halinde tuzakla yakalama şeklinde mücadele yapılır. Besi tuzakları, doğada ilk Yaprak Büken pupaları görüldüğü zaman veya eşeysel çekici tuzaklarda ilk ergin yakalandığı zaman (1 adet/da) bahçeye en az 20 metre aralıkla ağaç başına 2 adet şaraplı besi tuzağı veya 15 m aralıklarla ağaç başına 1 adet pekmezli besi tuzağı asılarak kitle halinde tuzaklamaya geçilir.

Şaraplı tuzak besini, “900 ml su + 100 ml şarap + 25 g toz şekeri + 25 ml sirke”, pekmezli tuzak besini, “830 ml su, 170 ml pekmez ve 3 g maya” karışımı ile hazırlanır. Sonra 2.5 litrelik plastik kavanozlara, bu karışımdan 1 litre doldurulur. Besi tuzakları, ana dalların çıktığı 1-1.5 m yüksekliğe, gövdeye yakın olarak asılır. Besi tuzağı karışımı her hafta yenilenir. Yakalanan kelebekler tuzak kapları dolmadan alınmalı, besi tuzağı karışımı eksildikçe ilave edilmeli ve 10-15 günde bir içerik yenilenmelidir. Besi tuzakları, ergin çıkışları sona erince kaldırılmalıdır.

Kimyasal Mücadele

İlaçlama zamanı

Kış mevsiminde yapılan kontrollerde ağaç başına ortalama olarak elmada 5 adet yumurta paketi saptanan bahçelerde; erken ilkbaharda ise yaprak ve henüz
açılmamış çiçek buketlerinde, larva ile bulaşma oranı elmada %5’i geçince ilaçlama gerekir.

Bu bahçelerde fenolojik olarak ilk ilaçlama, elmada pembe tomurcuk döneminde; armut ağaçlarında çiçek taç yapraklarının ¾’ü döküldüğünde yapılır. Bir ilaçlama yeterlidir, ancak gerekirse, birinci ilaçlamadan 15-20 gün sonra ikinci bir ilaçlama daha yapılabilir.

Kullanılacak bitki koruma ürünleri ve dozları aşağıda verilmiştir.

Elma, Armut ve Ayvada Yaprak Bükeni İçin Kullanılabilecek İlaçlar

Etkili madde adı ve oranı (%)	Formülasyon tipi	Doz (100 litre suya)	Son ilaçlama ile hasat arası süre (gün)	Etki mekanizması*
Kontrollü olarak tavsiye edilen bitki koruma ürünleri
Malathion 650 g/l	EC, EM	100 ml	7	1B
Malathion %25	WP	250 g	7	1B