Turunçgil Cüceleşme Viroidi

Etmenin tanımı, yaşayışı ve hastalık belirtileri

Hastalık etmeni bir viroid olup bitkinin bütün aksamında bulunur. Aşı materyali, çeşitli budama alet ve ekipmanları ile ağaçtan ağaca yayılır.

Bu hastalık, turunç anacına aşılı ticari turunçgil çeşitlerinde gözle görülebilen tipik belirtiler vemeyip iyi gelişme gösterebilir. Cüceleşme viroidi birçok portakal, mandarin ve altıntopta belirti göstermez. Ancak, viroidle bulaşık aşı gözü, üç yapraklı hibritler, Carrizo citrange, Filistin tatlı laymı veya Rangpur laymı üzerine aşılandığında belirtiler kendini gösterir. Duyarlı anaçlar üzerine aşılanan portakal, mandarin ve altıntop gibi çeşitlerde, 8-10 yıl içinde şiddetli bir bodurluk ve genel sararmalara neden olur. Üç yapraklı anaç üzerindeki turunçgil çeşitleri, cüceleşme viroidi ve göçüren (Tristeza) virüsü birlikte bulunduğunda, şiddetli bir bodurlaşma gösterir (Şekil 129).

Üç yapraklı anaç üzerine aşılı enfekteli turunçgil ağacında; şiddetli bodurluk, zayıflık ve kloroz görülür. Anaç üzerinde kabukta, çatlama, yarılma ve kavlamayı takiben, 3-13 cm uzunlukta dar şeritler halinde kabuk soyulmaları ve kurumalar oluşur. Aynı zamanda, basık ve bodur gelişme, şişe boynu adı verilen anaç- kalem uyuşmazlığı benzeri görünümler ile bazen zamk akıntısına da rastlanılabilir.

Kabuk kavlamaları, ağaç 3-8 yaşlarında başlar ve aşı noktasından aşağıya doğru, üç yapraklı anacın bütün yüzeyini kaplayacak şekilde ilerler ve ağacın ölümüne neden olabilir. Şiddetli enfeksiyonlarda ise ağaç ölümü kısa zamanda gerçekleşir. Orta dereceli enfeksiyonlarda geriye doğru ölüm olur, verim azalır ve meyveler küçülür. Turunç anacı üzerinde de, bitkide genel bir gelişme geriliğine bağlı olarak verim kaybı oluşur.

Ülkemizde turunçgil yetiştirilen her yerde bulunmakla birlikte, özellikle üç yapraklı anaç kullanılan Ege bölgesi turunçgil alanlarında daha fazla etkilidir. Akdeniz Bölgesinde; valencia, yafa, göbekli, moro (kan portakalı) portakal çeşitlerinde; feminello, interdonato limonlarda, altıntopta, klemantin ve satsuma mandarinlerde yaygın olup, adı geçen çeşitler viroide çok duyarlı olan üç yapraklı anacı üzerine aşılandıklarında hastalığın tipik belirtini gösterirler.

Turunçgil Cüceleşme Viroidi Mücadelesi

• Hastalık etmenlerinden ari sertifikalı fidan kullanılmalıdır.
• Hastalığa dayanıklı anaç kullanılmalıdır.
• Budama alet ve ekipmanları ağaçtan ağaca geçerken %3’lük sodyum hipoklorid solüsyonuna batırılarak dezenfekte edilmelidir.
• Araziye dikilen genç fidanlar sık sık kontrol edilip, hastalık belirtisini gösterenler kökleri ile beraber derhal sökülmeli ve imha edilmelidir.
• Vektörle taşınabilen viral etmenlerin mücadelesi ZMTT’ na göre yapılmalıdır.
• Hastalığı taşıyan vektörlere konukçuluk etmeleri bakımından yabancı ot mücadelesine önem verilmelidir.