Turunçgil Tristeza Virüsü

Etmenin tanımı, yaşayışı ve hastalık belirtileri

Tristeza, floeme özelleşmiş bir virüstür. Hastalığın “stem pitting”, “seedling yellows” ve “quick decline” olarak isimlendirilen formları bulunmaktadır. Ülkemizde Göçüren hastalığı olarak bilinmektedir. Yaprak bitleri; Toxoptera citricidus, T. aurantii, A.gossypii, A. spiraecola, My. persicae, A. craccivora, A. citricola ve Dactynatus jaceae hastalığın önemli vektörleridir. Hastalığın epidemi yaparak milyonlarca ağacı öldürdüğü ülkelerde ana vektörü T. citricidus olmasına karşın, Amerika ve Akdeniz ülkelerinde asıl vektörü A. gossypii’dir. Ülkemiz Akdeniz bölgesi turunçgil alanlarında virüsün vektörlerinden A. gossypii, A. citricola, M. persicae ve T. aurantii’nin varlığı saptanmıştır. Virüs, mekanik olarak, vektörü olan yaprakbitleri ve aşı ile taşınır. Virüs tohumla taşınmaz.

Turunç anacı bu virüse karşı çok duyarlıdır. Virüs, turunç üzerine aşılı çeşitlerde kurumalara neden olabildiği gibi, Ege Bölgesi’nde üç yapraklı anacı üzerine aşılı satsuma mandarinlerinde ölümlere de neden olabilir. Turunç üzerine aşılı, bulaşık ağaçlarda aşırı bodurluk, dallarda çalılaşma ve geriye doğru ölüm, yapraklarda soluk yeşil renk ve kloroz, mandarinlerde özellikle de satsumalarda çinko noksanlığına benzer belirtiler oluşur. Sürgünler büyüyemez ve cılız kalır. Portakal, mandarin ve altıntoplardaki belirtilerden biri de, aşı yerinin hemen üstünde dışa doğru şişkinlikler görülmesidir.

Bazen bu şişkinlik olmayabilir. Bulaşık ağacın aşı birleşme bölgesinden bir parça kabuk odun dokusundan kaldırıldığında, turunca ait kabuğun iç yüzeyinde toplu iğne batırılmış gibi girintiler (pitting) görülür. Bunlar tıpkı arı peteğini andırır. Bu girintilerin karşıtı olan kabuğun kaldırıldığı yerin odunsu kısmında da balık dişi gibi ince uçlu çıkıntılar (invers pitting) oluşur (Şekil 133a).

Bu belirtiler üç yapraklı (Poncirus trifoliata Raf.) anacı üzerinde görülmediği halde, bu anacın virüsten etkilendiği, floem kalbur boruları üzerinde kallus dokusu oluştuğu ve floemin nekroze olarak işlevini yitirdiği saptanmıştır. Ayrıca aşı yerinin üzerinden başlamak üzere, bu anaç üzerine aşılı satsumalarda; bodurluk, kloroz, dal kurumaları görülür. Ufak yaprak ve sürgün durgunlukları, yukarıya doğru ana gövde ve yan dallar üzerinde kabuk kurumaları, soyulmaları görülebilmekte ve gelişmiş bir ağaç aniden kuruyabilmektedir.
‍

Laym yapraklarında damar beyazlaşmaları, kloroz, gövdede ise çukurlaşmalar görülür.

Gövde çukurlaşması; gövde ve dalların odun dokusunda değişik boy ve sayıda uzunlamasına çukurluklar olarak tanımlanırken, altıntop ve hibritleri, pummelo, tangelo, laym, çeşitli turunçgil hibritleri, portakal, nadiren limon, turunç, üç yapraklı ve portakal melezleri ile mandarin hibritlerinde görülmektedir (Şekil 133b). Bulaşık ağaçlarda gövde çukurlaşması yanında, bodurlaşma, geriye doğru ölüm, küçük meyve oluşumu ve genç yapraklarda çinko noksanlığına benzer lekelenmelere de rastlanır.

Altıntop ve portakallardaki belirtiler, gövdede şiddetli çukurlaşma, yapraklarda klorotik lekelenme (Şekil 133c) ve yukarı doğru dal büyümeleri şeklinde görülmektedir. Şiddetli tristeza ırkları, anaca bağlı kalmadan portakallarda gövde çukurlaşmasına neden olabilir.

Göçüren hastalığında fidan sarılığı belirtisi, daha çok limon, altıntop, ağaç kavunu ve genç turunç çöğürlerinde görülür. Şiddetli bodurlaşma, genel sararma, küçük sararmış ve şekilsiz yaprak oluşumu gözlenen diğer belirtilerdir.

Hastalığın hızlı gelişen ani ölüm belirtisinde, yapraklar aniden solar, kurur ve ardından dökülürler. Ağaçlar fazla meyve tutar ve oluşan küçük boyutlu meyveler mumyalaşıncaya kadar ağaç üzerinde kalır. Hastalıklı ağaçlar şiddetli bodurluk ve kloroz gösterirler ve birkaç hafta içerisinde ölürler.

Hastalığın yavaş seyrinde, genç sürgünlerde geriye doğru ölüm ve yaprak dökümüne rağmen, canlı kalan yavaş yavaş zayıflayan ağaçlarda tekrar yeni sürgünler oluşabilir.

Meyve rengi bozulur, küçük ve fazla sayıda meyve oluşur. Turunçgil çeşitlerinin çoğu Tristeza virüsünden etkilenebilir. Fakat portakal, mandarin, kaba limon ve Rangpur lime çeşitleri bu virüs ile bulaştıklarında belirtiler çoğunlukla ayırt edici değildir.

Portakal, kaba limon, aynaş ra mandarin, volkamer limon, rangpur lime, carrizo citrange, üçyapraklı ve portakal hibritleri ve swingle citrumelo çeşitleri anaç olarak kullanıldığında toleranttır.

Turunçgil Tristeza Virüsü Mücadelesi

• Hastalık etmenlerinden ari sertifikalı fidan kullanılmalıdır.
• Hastalığa dayanıklı anaç kullanılmalıdır.
• Budama alet ve ekipmanları ağaçtan ağaca geçerken %3’lük sodyum hipoklorid solüsyonuna batırılarak dezenfekte edilmelidir.
• Araziye dikilen genç fidanlar sık sık kontrol edilip, hastalık belirtisini gösterenler kökleri ile beraber derhal sökülmeli ve imha edilmelidir.
• Vektörle taşınabilen viral etmenlerin mücadelesi ZMTT’ na göre yapılmalıdır.
• Hastalığı taşıyan vektörlere konukçuluk etmeleri bakımından yabancı ot mücadelesine önem verilmelidir.