Anavatanı Güney Kafkasya, İran, Afganistan, Güney Asya, Batı Asya, Anadolu ve Akdeniz arasındaki bölgeleri kapsamaktadır. Nar; Afganistan, Fas, Filistin, Irak, İran, Kıbrıs, Mısır, Suriye, Suudi Arabistan, Tunus, Türkiye, Hindistan, ABD, Çin, İspanya, İsrail, İtalya ve Tayland başta olmak üzere, dünyanın birçok ülkesinde yetiştirilmektedir.
Nar bitkisinin çok çeşitli iklim ve toprak koşullarına kolayca adapte olabilmesi, çoğaltmasının çok kolay olması, birim alandan yüksek verim elde edilmesi ve erken meyveye yatması gibi avantajlara sahip olmasıyla birlikte, ülkemizde daha önce çit ve süs bitkisi olarak yetiştirilmesine rağmen, günümüzde kapama bahçe halinde ticari üretim için yetiştiriciliğinin yapılmasıyla, nar üretim miktarında önemli artışlar meydana gelmiştir.
Nar bitkisinin Türkiye’de ziraatının yapılması oldukça gerilere uzanmakla beraber meyvecilik sektöründeki gelişimini 2000’li yıllardan itibaren önem kazanmıştır.
Nar, Türkiye’nin güney kıyıları boyunca başta Antalya olmak üzere en fazla Muğla, Mersin, Adana ve Denizli’de yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bununla beraber ortam şartlarına uyum yeteneğinin yüksek oluşu ve toprak çeşidi açısından fazlaca seçici olmamasıyla, son yıllarda yayılış sahasında ciddi bir gelişme gözlenmiştir.
Dünya ülkeleri nar üretim değerleriyle ilgili FAO kayıtlarında istatistiki bilgi yer almamaktadır.Hindistan’ın 2015 yılı nar üretim değeri 1.789.310 ton olup, Hindistan bu üretim miktarı ile dünyada birinci sırada yer almaktadır. Dünya ülkeleri nar üretim değeri bakımından Hindistan’ı 1.000.000 tonluk üretimi ile İran ve 800.000 tonluk üretim miktarıyla Çin takip etmektedir. Türkiye ise 2016 yılı verilerine göre 446.000 tonluk (TÜİK, 2016) üretimi ile dünya ülkeleri arasında 4. sırada yer almaktadır.
Nar; ülkemizde Akdeniz ikliminin karakteristik bitkisi olarak bilinmekte olup, hemen her bölgede yetişmektedir. Akdeniz Bölgesi başta olmak üzere, Ege ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yer yer deniz kıyısından 1000 m yükseltiye kadar olan alanlarda en yaygın yetişme ortamı bulmuştur.
İnsanlar narı daha çok taze olarak tüketmektedirler. Bunun yanı sıra, ilaç ve boya yapımında, nar pekmezi ve nar ekşisi, meyve suyu ve konservesi, sirke, sitrik asit, hayvan yemi, çekirdeklerinden bitkisel yağ üretimi, çeşitli içkilerde ferahlatıcı bir katkı maddesi olarak değerlendirilmesinin yanı sıra, çeşitli endüstri kollarında da değerlendirilebilmektedir
Nar; C vitamini, demir ve potasyum yönünden zengin bir meyvedir. Meyveleri tatlı, mayhoş, ekşi olarak üç grupta sınıflandırılmaktadır. Taze veya meyve suyu olarak değerlendirilmesinin yanı sıra, çeşitli kısımlarından tanen, pektin, sirke, sitrik asit, boya ve mürekkep hammaddeleri, yağ, hayvan yemi ve çeşitli ilaç hammaddeleri elde edilmektedir.
Taze meyve, taze meyve suyu, konsantre meyve suyu, dane (dondurulmuş veya taze), reçel, dondurma ve şekerleme için aroma, çay gibi ürünler, nar pekmezi, nar ekşisi, farmasötik ve tıbbi kullanımlar, boya ve dekorasyon amaçlı oldukça geniş kullanım alanlarına sahip olan nar meyvesinin küresel dünyadaki talebi 2000'li yıllardan itibaren artmış ve bu artış her üç yılda bir iki katına çıkarak, küresel arzın üzerine çıkmıştır.
Nar ülkemizin başta Ege ve Akdeniz bölgeleri olmak üzere birçok yöresinde yetişen bir üründür. Beş yüz bin tonu geçen nar üretiminin en fazla yapıldığı ilimiz Antalya’dır. Ülkemizde üretilen narın yaklaşık ¼’ü bu ilimizden gerçekleştirilmektedir. 2018 yılı verilerine göre Antalya’yı %16’lık payı ile Muğla ve %15’lik payı ile Mersin izlemektedir.
Türkiye’de yaklaşık 300 bin dekar alanda nar üretimi yapılmaktadır. Üretim yapılan alanların %19’u Antalya’dadır.
Meyve veren nar ağacı sayısı 13 milyondan fazla olup, TUİK verilerine göre gittikçe azalmakla 2,6 milyon kadar da meyve vermeyen nar ağacı bulunmaktadır.
Uluslararası Nar Ticareti
Uluslararası nar ticaretinde en bilinen (popüler) çeşit Wonderful'dır. Bunu Mollar de Elche, Hicaznar ve Bhagwa izlemektedir. Narların artan popülaritesi ile üretim alanları tüm dünyada artmaktadır.
Akdeniz’e kıyısı olan Avrupa ülkeleri önemli nar üreticisidir. Gerek Akdeniz’e kıyısı olan gerekse olamayan diğer Avrupa ülkeleri önemli bir nar ithalatçısı olup, bu ülkeler her yıl önemli miktarda nar ithal etmektedir. Avrupa Birliği’nde narların aylık ortalama satış fiyatlarının 1.40 – 4.54 € / kg arasında değiştiğini, Avrupa Birliği’nin ithalat ve ihracatının ana merkezi Hollanda’da yıllık ortalama nar satış fiyatının 2.69 € / kg ve Avrupa Birliği’nde 2014 yılı mayıs ayındaki nar fiyatının 4.54 € / kg’a çıktığını belirtmişlerdir. https://www.freshplaza.com/article/9143157/overview-global-pomegranate-market sitesindeki habere göre, dünyada önemli nar üreticisi ülkelerin; Türkiye, Tunus, İran, Hindistan, Çin, Arjantin, Peru, Brezilya, Uruguay, ABD, Avustralya, İtalya, İspanya, Yunanistan, Afganistan ve en önemli ithalatçı ülkelerin ise Almanya, Belçika, Hollanda ve İngiltere olduğu belirtilmiştir.
Hindistan'ın dünyanın en büyük nar üreticisidir. Dahası, Hindistan yılın neredeyse tamamında nar ürünlerini üretmektedir. Ancak, toplam dünya ihracatının sadece % 7'sini gerçekleştirmektedir. Hindistan'ın nar ihracatı yaptığı en önemli pazarlar arasında Birleşik Arap Emirliği, Bangladeş, Hollanda, İngiltere, Suudi Arabistan ve Rusya en başta gelen ülkelerdir. Hindistan'da en yüksek üretim Aralık-Mart döneminde olup, nar üretimi Nisan-Haziran'a kadar sürmektedir. Böylece Hindistan, Şubat ayından - Haziran ayına kadar İspanya'yla rekabet etmeyecek veya rakip olmayacak şekilde Avrupa’ya nar ihraç edebilmektedir. www.froutonea.com isimli web sayfasında yer alan “Overview Global Pomegranate Market” isimli makaleye göre, Amerika’da sulama suyu sıkıntısı nedeniyle 2015 ve 2016 yıllarında nar üretim alanlarında önemli oranda azalma olmuştur. Amerika’da nar üretiminin yaklaşık % 75’ini Wonderful çeşidi oluşturmaktadır. Nar meyvesine ve meyve suyuna ABD’de oldukça fazla rağbet olduğu halde, üretilen narların % 40’ı Güney Kore, Kanada, Tayvan, Japonya, Avustralya ve Brezilya'ya ihraç edilmektedir.
İsrail, coğrafi konum avantajı nedeniyle, Türkiye ve İspanya’dan önce Avrupa pazarına nar ihraç ederek, pazardaki nar boşluğunu doldurmaktadır. İsrail, Avrupa’ya Ağustos ayında Wonderful nar çeşidi ihraç etmekte ve Pazar boşluğu nedeniyle oldukça iyi gelir elde etmektedir.
İsrail’in Avrupa’ya ihraç ettiği Wonderful nar çeşidinin her 3.5 kg’ı, Avrupa pazarında 5 Avro’ya satılmaktadır.
Kuzey Afrika ülkesi Mısır’ın en önemli ihraç çeşitleri Wonderful ve Baladi’dir. Wonderful sezonu Eylül ortasında başlamakta ve Ekim sonu ile Kasım başında sona ermektedir. Mısırlı ihracatçılar, Baladi çeşidinin lezzetinin Wonderful çeşidinden daha iyi olduğunu ancak; bu Baladi çeşidinin Avrupa pazarında daha düşük fiyata alıcı bulduğunu ifade etmektedirler. Mısır; Seyşeller, Maldivler, Moritus, Singapur, Malezya, Hong Kong, Bangladeş ve Rusya'ya nar ihraç etmektedir.
İspanya üreticileri nar üretiminde Smith ve Acco'dan, Wonderful ve Mollar çeşitlerine geçmeye başlamışlar. İspanyollar, ürettikleri narların % 30'undan fazlasını kendileri tüketmektedirler. Nar üretim bölgesi olmayan Valensiya ve Alicante eyaletlerinde nar yetiştiricilik alanları gittikçe artmaktadır. Bu eyaletlerde dikilen en önemli çeşit Mollar’dır. İspanyollar eskiden nar ihracatlarının %30’unu Rusya’ya yapmakta iken, bu pazar ambargo nedeniyle kapanmıştır. İhracatçılar Uzak Doğu'daki pazarlara, örneğin Singapur ve Endonezya'nın yanı sıra Ortadoğu pazarlarına yönelmişlerdir. İhracatçılar, ayrıca Çin'i potansiyel bir pazar olarak görüyorlar. Avrupa'da; İngiltere, İrlanda, Hollanda, Almanya ve İtalya gibi ülkelere de ihracat yapmaktadırlar.
İtalya’da nar sezonu 10 Eylül civarında başlamakta ve Ekim ayı sonuna kadar sürmektedir. En önemli nar çeşitleri Acco ve Wonderful’dur. En büyük rakipleri ise İspanya ve Türkiye'dir. İtalyanlar; kendi narlarının görünüşünün, Türk ve İspanya narlarına göre daha iyi, daha kırmızı ve daha cazip bir görünümde olduğunu ifade etmektedirler.
Türkiye, Mısır, İtalya ve İspanya’dan diğer Avrupa ülkelerine yapılan nar ihraç fiyatları kilogram başına 1.50 Euro’dan, 1.80 Euro'ya kadar değişmektedir. Nar ihraç fiyatları yılbaşı ve daha sonraki aylarda ise kilogram başına 2.50 Euro'ya kadar çıkmaktadır. Belçika; İspanya, Türkiye, İsrail, İran, Mısır, Hindistan, Güney Afrika, Peru, Şili ve ABD’den nar ithal etmektedir. Son beş yılda Belçika’nın nar ithalatı iki katına çıkmıştır. Belçika pazarlarında satılan narların büyük çoğunluğu Wonderful çeşididir. Bu çeşit son on yıldır Belçika pazarında satılmaktadır. Diğer çeşitler arasında Pom, Mollar, Baghwa, Hershkovitz, Acco, Hicaznar ve Emek bulunmaktadır.
Ülkelerin İriliğine Göre Nar Talep ve Tüketim Alışkanlıkları
Nar meyveleri 5 veya 10 kg'lık karton veya ahşaptan kutularda paketlenir. Kutu boyutları ve türleri, satıldıkları pazarlara göre değişiklik göstermektedir. Birleşik Arap Emirlikleri ve Malezya çoğunlukla büyük boy nar tüketmektedirler (10 kg'lık kutularda 24-30 adet meyve). Az miktarda da 10 kg’lık kutularda 40-50 adet meyve talepleri olmaktadır. İspanyollar genellikle büyük narlar tüketmektedirler, genellikle 5 veya 10 kg’lık kutularda, talaşlı ve tek katmanlı olarak dizilmiş iri boy narlar talep etmektedirler. İngiltere genellikle orta boy ve küçük boy nar tüketmektedir (5 kg'lık kutularda 20 ve 25 adet meyve). İsveç, Finlandiya, Almanya, Fransa, İsviçre ve İtalya ise biraz daha büyük boyutlu nar (5 kg’lık karton kutuda 10-12-15 adet meyve)tüketmektedir. Nar ihracatında kullanılan 10 kg’lık ahşap kutunun boyutları 30x50x18 cm veya 40x36x8 cm ve 5 kg’lık ahşap kutunun ise 30x50x11 cm veya 40x36x11 cm’dir. İhracatta son yıllarda daha çok kullanılan 10 kg’lık karton kutuların ebatları 30x50x18 cm veya 60x40x11 cm ve 5 kg’lık karton kutunun boyutları ise 30x50x11 cm’dir. Nar ticaretinde kullanılan 5 kg’lık kutulardaki meyve sayıları: 10-12-15-20-25-30 iken, 10 kg’lık kutulardaki meyve sayıları: 20-24-30-40-50-60 arasında değişmektedir.
İlgili Ürünler
Türkiye, dünyanın önemli nar dış satımı yapan ülkelerinden birisidir. Türkiye’de nar ihracatı yapan 37 firma bulunmaktadır. Mersin Ticaret ve Sanayi Odası istatistik verilerine göre, Türkiye 2016 yılında (Ocak-Aralık arası) 180.000 ton nar ihraç ederek, bu satıştan 104 milyon $ gelir elde ederken, 2017 yılında aynı dönemde ise 164.000 ton nar ihracatına karşılık, 97 milyon $’lık gelir elde etmiştir. Ülkemizin 2017 yılı Ocak-Aralık ayları arasında yapmış olduğu nar ihracatının ülkelere göre dağılımı aşağıdaki tabloda yer almaktadır.
Ülkemiz, 2017 yılı Ocak-Aralık ayları arasında 48.061 ton nar ihraç ettiği Irak’tan 11.135.759 $ gelir elde ederken, 13.469 ton nar ihraç ettiği Almanya’dan ise 13.671.658 $ gelir elde etmiştir. İhracat rakamları gösteriyor ki Irak’a ihraç edilen nar kalitesi daha düşük, Almanya’ya yapılan nar ihracatında ise meyve kalitesi daha yüksektir.
Rusya, Türkiye’nin en önemli nar alıcılarından biridir. Rusya ithalatının çoğunu Azerbaycan, Türkiye ve İspanya’dan yapmaktadır. Türkiye’nin 2012 yılında Rusya nar ithalatındaki yeri %19.4 iken, aynı yılda Azerbaycan’ın payı %42.2 ve İspanya’nın payı ise %14.3 olmuştur. Türkiye 2012 yılında ton fiyatı 1.514$’dan Rusya’ya 37.756 ton nar satarken, 2013 yılında ton’u 1.610 $’dan 53.368 ton nar satışı gerçekleştirmiştir. Aynı yılda Türkiye’nin Rusya nar ithalatı yaptığı ülkeler arasındaki Pazar payı ise % 27.9’a yükselmiştir.
Mersin Ticaret ve Sanayi Odası’ndan elde edilen dış ticaret verilerine göre, Irak’a ihraç edilen narın ton fiyatı 231 $ iken, Almanya’ya satılan narın ton fiyatı 1015$’dır.
Uluslararası Nar Standardı
Uluslararası düzeyde işlem gören çeşitli meyve ve sebzelerle ilgili yürürlükte olan standartların ortak yorumlanmasını kolaylaştırmak amacıyla OECD (Ekonomik İşbirliği ve Geliştirme Organizasyonu) tarafından 1962 yılında Meyve ve Sebzeler için Uluslararası Standartlar yayınlanmıştır. Nar’la ilgili standart bilgilerinin yer aldığı kitapçık web adresinden indirilebilir. OECD tarafından yayınlanmış olan nar standardı, ayrıca; FAO tarafından yayınlanan Uluslararası Gıda Standardı “Codex Alimentarius” tarafından referans olarak tavsiye edilmektedir. FAO web sayfasında CODEX STAN310-2013 referans numarasıyla yer alan “Nar Standardı” web adresinden indirilebilir.
Nar dış satımında, ülkelerden gelen talepler doğrultusunda, ilgili şirket veya firmaya Ekstra Sınıf, I. Sınıf veya II. Sınıf nar ihraç edilmektedir. Ekstra sınıfındaki narların üstün kalitede olması gerekir.
Çeşide has özellikleri taşımalıdır. Ürünün genel görünümünü, kalitesini, muhafaza kalitesini ve ambalajdaki sunumunu etkilemeyen çok hafif yüzeysel kusurlar hariç olmak üzere, ürün diğer kusurlardan arındırılmış olmalılar. Ambalaj paketlerine konulan narlar, ürünün bütünlüğünü etkileyen herhangi bir hasar veya zedelenmeye sahip olmamalıdır. Meyve ucunda yer alan ve taç olarak adlandırılan kısımda çok önemli düzeyde olmamak koşuluyla, hafif kopma veya kırılmalara izin verilmektedir.
Meyveler kesilerek incelenmeli ve meyve içinde Alternaria nedenli hasara sahip meyveler ıskartaya çıkartılmalıdır. Tüketim için uygun olmayan, çürümüş veya bozulmuş meyveler Ekstra Sınıf, I. Sınıf veya II. Sınıf kutulara kesinlikle konulmamalı ve bu gibi meyveler ıskartaya çıkartılmalıdır.
Narların görünümü, yenilebilirliği veya kalitesini önemli ölçüde etkileyen hastalıklardan veya ciddi bozulmadan arındırılmış olması gerekir. Narların hemen hemen toprak, toz, kimyasal kalıntı veya diğer yabancı maddelerden arındırılmış olması gerekir. Pratikte meyve üzerindeki çok az miktardaki toza izin verilmektedir. Burada, kabul edilebilir sınır aşılmamalıdır. Bu sınırı aşan toz izleri ve herhangi bir kir izi veya görünen kimyasal kalıntılar, ürünün reddedilmesine yol açacaktır.
Her sınıfa ait paket numunelerinde ara sıra böcek, akar veya diğer zararlı maddeler tespit edilebilmektedir. Ticari paketlerdeki böcekler veya ürüne zarar vermiş böceklerden dolayı, ihracat yapılmış ürün reddedilebilir. Nar meyve kabuğunun kalınlığı nedeniyle, meyve içine nüfuz etmemesi veya meyvenin görünümünü önemli derecede düşürmemesi koşuluyla hafif yüzeysel hasarlara karşı bir dereceye kadar izin verilir. Sadece meyve kabuğunu etkileyen herhangi bir zararlı zararı, ilgili sınıflarda kabuk hasarına izin verilen sınırlar dahilinde değerlendirilir. Meyve tacı unlu bit veya salyangoz varlığı için dikkatlice kontrol edilmelidir. Meyvelere muhafaza ortamında veya nakliye anında yabancı koku nüfuz etmemelidir. Meyveler gerek muhafaza ortamında gerekse nakliye sırasında don nedeniyle hasar görmemelidir. Meyveler düşük veya yüksek sıcaklıklardan kaynaklanan hasarlardan arındırılmış olmalıdır. Meyvenin danelerini etkileyen güneş yanıkları olmamalı. Güneş yanığının olduğu odacıktaki nar danelerinin tipik meyve renginden daha farklı olarak, açık kırmızı veya beyaza yakın bir renge dönüştüğü, bu durumun da ürünlerin reddine neden olduğu belirtilmiştir. Narlar, nar çeşitlerine ve yetiştirildiği alana uygun bir gelişme ve olgunluk derecesine ulaşmış olmalıdırlar. İhraç edilecek olan narlarda, kalite sınıfına bağlı olarak, muhafaza kalitesini ve ambalajdaki sunumu etkilememesi koşuluyla hafif şekil bozukluklarına; renklenme konusunda hafif hatalara, çatlama dahil olmak üzere hafif meyve kabuğu kusurlarına(kusurların, meyvenin danelerini etkilememesi şartıyla), hafif hatalara izin verilebilir.
2018 yılında 205 bin ton nar ihracatı karşılığında 114 milyon $ ihracat geliri elde edilmiştir. En fazla ihracat yapılan ülkeler arasında Irak %33, Rusya %23’lük paya sahiptir.
Türkiye’nin nar ihracatı yanında az miktarda nar ithalatı da bulunmaktadır. 2018 yılında 900 bin $ karşılığında 900 ton nar ithalatı yapılmıştır. Nar üretimimizin yaklaşık 1/3’ü ihraç edilmektedir.
İthalat verileri karşılığında en fazla ithalat yapılan ülke Rusya’dır. İlginç olan Rusya’nın en fazla nar ihracatı yaptığımız ülkelerden biri olmasıdır. 2018 yılında Rusya’ya 47 bin ton nar ihraç edilmişken, bu ülkeden 324 ton nar ithal edilmiştir.
Sonuç olarak;
Türkiye’de nar yetiştiriciliği eski tarihlerden beri yapılsa da meyvecilik sektöründeki gelişimi 2000 li yıllardan itibaren olmuştur. Verimli ve kaliteli bir şekilde nar yetiştiriciliğinin yapılabilmesi için seçilen bölgenin coğrafi şartlarının yetiştirmeye uygun olmasının yanında, hasat işlemleri ve depolama koşullarına da dikkat edilmesi gerekmektedir. Teknik bilginin uygulamaya yeterince aktarılamaması üründe kalite düşüklüğüne ve ihracat payının azalmasına yol açmaktadır. Mesela nar bitkisinin çekerek koparılması meyve ve dallarda zedelenmelere yol açar. Hasadı yapılan meyveler yumuşak bir şekilde kasalara bırakılmalı. Kaliks kısmının zarar görmemesine dikkat edilmelidir.
Narda hasat sonrası muhafaza oldukça önemlidir. Çünkü geniş bir dönemde ihracat imkanı olabileceği gibi, hasat dönemi dışındaki dönemlerde 2-3 katı fazla değere satılabilmektedir. Muhafaza edilecek meyveler sağlam ve zedelenmemiş olmalıdır. Hasarlı meyveler erken bozularak diğer meyvelerin bozulmasına neden olacağı için, bu meyveler farklı amaçlarla kullanılmak üzere tasnif aşamasında ayrılmalıdır.
Nar yetiştiriciliğinin yapıldığı alanlarda düzenli bir şekilde kültürel ve bakım işlemlerin yapılması durumunda hem nar üretiminde artış hem de daha kaliteli ürün elde etme imkânı ortaya çıkacaktır.
Üretim planlaması yapılmadan, teşvikler ile sertifikalı fidan dağıtımı yeni nar bahçelerinin kurulmasına yol açmıştır. Ürün artışına paralel olarak ihracatın da artması olumlu bir gelişmedir. Türkiye’de nar üretiminin katlanarak artmasına bağlı olarak piyasalarda oluşabilecek muhtemel bir arz fazlalığı, fiyatların düşmesine ve kârlılık oranının düşmesi nedeniyle üreticileri sıkıntıya sokabilir. Dünyada nar üretim ve tüketiminin resmi istatistikler ile ortaya konulmaması nedeniyle yeni nar bahçeleri tesisinde daha dikkatli olunmalıdır. Aksi takdirde geçmişte örneklerini çay, fındık, şeker pancarı ve pamuk yetiştiriciliğinde olduğu gibi piyasa fiyatlarının maliyetinin altına düşmesi, üreticilerin daha fazla gelir sağlayan ürünlere yönelmesine sebep olabilir.
Nar üreticilerinin başlıca sorunları; yeni kurulacak nar bahçeleri için sertifikalı fidanların temininde ortaya çıkan zorluklar, modern sulama sistemlerinin yaygınlaşmaması ve uyun şartlara sahip olan depolama alanlarının yetersizliğidir.
Türkiye, ihraç edilen pek çok tarım ürününde olduğu gibi narda da kalıntı problemi yaşamaktadır. Bu durum Türk tarım ürünlerinin dünyada imajını bozmaktadır. Nar zararlılarına (Akdeniz Meyve Sineği, Turunçgil Unlu biti, Portakal Güvesi, Harnup Güvesi, Ağaç Sarı Kurdu, Nar Yaprak biti, Nar Yassı akar, Nar Beyaz sineği vb.) karşı üreticiye eğitimler (kültürel-biyolojik-kimyasal müdahale yöntemleri) verilmelidir.
Dünyada nar tüketimi, sağlık açısından olumlu etkileri nedeniyle yaygınlaşmaktadır. Dünyada “Türk Narı” imajının oluşturulması için tanıtımlar yapılmalıdır.
Nardan elde edilen; nar suyu, nar ekşisi, nar reçeli gibi ürünlere “coğrafi işaret” belgesi alınarak tescillenmesi ürünün-üreticinin- tüketicinin korunmasını ve Türkiye’nin dünya nar ticaretinde önemli bir pay sahibi olmasını sağlayacaktır.