Buğdayda Pas Hastalıkları

Buğdayda üç tip pas hastalığı vardır:

1. Sarı pas (Puccinia striiformis West) (=P. striiformis var. striiformis)
2. Kahverengi pas (P. recondita f.sp. tritici Rob. et Desm.)
3. Kara pas (P. graminis f.sp. tritici Eriks. et Henn.)

Tanımı, Yaşayışı ve Hastalık belirtileri

Buğday pas hastalığı etmenlerinin konukçuları, kültür ve yabani buğdaygil bitkileridir. Sarı pasın konukçuları buğday dışında kültür bitkilerinden arpa ve çavdar; kahverengi pasın konukçuları ise buğday dışında arpadır. Kara pas buğday, arpa ve yulaf bitkilerinde görülmektedir.
‍

Buğdayda pas hastalığından doğan zarar, iklim şartlarına göre değişir ve zaman zaman epidemi yaparak büyük zararlara neden olabilmektedir. Ürün kaybı, çeşitlerin duyarlılıklarına, çevre koşullarına, etmenlerin ırklarına göre değiştiği gibi, yıldan yıla bölgeden bölgeye farklılıklar göstermektedir. Buğday pas hastalıkları etmenleri, ülkemizin buğday üretimi yapılan bütün bölgelerine yayılmıştır. Sarı pas, erken dönemde çıktığı için ülkemizde en önemli pas türü olup tüm bölgelerimizde görülmesi mümkündür. Kara pas ve Kahverengi pas ise geç dönemde ortaya çıkmasından dolayı ekonomik öneme sahip değildir.

Pas hastalıklarının tanımı ve yaşayışı aşağıda verilmiştir.

‍Sarı pas: Etmenin üredosporları (yazlık sporlar) yuvarlak veya oval, çeperleri dikenlidir. Teliosporlar (kışlık spor) ise uzunca, hücre çeperi kalın ve düz, iki hücreli, bu hücreler arası hafif boğumludur.

En erken görülen pas türüdür. Genellikle yapraklarda görülse de, sap ve başaklarda da zaman zaman görülebilir. Buğday tarlalarında ilkbaharda 10-15°C sıcaklık ve yüksek nem hastalığın gelişimi için en uygun ortamdır. Yaprakların üst yüzeylerinde makine dikişine benzer şekilde püstüller oluşur(Şekil 41). Bu püstüllerin dizilişi bir çizgiyi andırdığı için bu pasa “Çizgi pası” da denilir. Sıra veya sıralar üzerine dizilmiş noktacıklar biçiminde olan bu püstüllerin içinde etmenin yazlık sporları meydana gelir. Bu püstüller limon veya portakal rengindedir. İlkbaharda bu püstüllerden oluşan milyonlarca yazlık spor rüzgarla çevreye dağılır.

Uygun koşullarda, taşındığı buğday bitkilerini enfekte ederek yeni püstüller oluştururlar. Üredosporların çimlenip konukçuya giriş yapabilmesi için yağış veya yüksek neme gereksinimleri
vardır. Mevsim sonunda üredosporların yataklarından, aynı püstüllerde teliosporlar oluşur. Etmen yazı canlı kalan yabani buğdaygillerde, kışı ise güzlük ekilen buğdaylar üzerinde üredospor halinde geçirir.

Kahverengi pas: Etmenin yazlık ve kışlık sporları genelde sarı pas sporlarına benzer. Hastalık etmeni, kışı ılıman geçen bölgelerde ve sahillerde üredospor halinde, güzlük ekinlerde ve yaz ortasında taze yaprak veren yabani buğdaygillerde geçirir. İlkbaharda yazlık sporlarını oluşturarak çoğalır ve rüzgarla yayılan sporlar, uygun koşullarda (yüksek nem ve 15-20°C sıcaklık) yeni enfeksiyonlara neden olurlar.

Bu etmenin yaşam çemberine bazen, ara konukçuları olarak da sedef otları (Thalictrum spp., Isopyrum spp.) girer. Kışı geçiren kışlık sporlar, ilkbaharda çimlenerek bazidiosporları oluştururlar. Bunlar rüzgarla ara konukçulara ulaşarak onları enfekte ederler. Yapraklarda çok sayıda piknidyum ve esiyum meydana gelir. Esiyumlarda oluşan esiyosporlar rüzgarla dağılarak buğday bitkilerini enfekte eder ve sonra oluşan üredosporlarla yeni enfeksiyonlara neden olur. Genellikle yapraklarda görülür ve bu nedenle “Yaprak pası” olarak da isimlendirilir.

Bunlar portakal sarısı veya koyu kahverengindedir(Şekil 42). Hastalığın ilerlemesi ile püstüller üzerindeki epidermis parçalanır, ancak bu durum Kara pas’taki kadar belirgin değildir. Yazlık sporların içinde bulunduğu püstüller yaprak yüzeyinde düzensiz ve irili ufaklı olarak görülür.

Bazen bu pasın belirtisi olarak, bir esas püstül etrafında çepeçevre bir veya iki daire halinde daha küçük püstüller oluşur ki, bu belirti özellikle kahverengi pasın tanımında önemlidir. Bu pas genellikle bitkilerde sarı pas’tan sonra kara pas’tan önce görülür.

Kara pas: Hastalık etmeninin ürediosporları elips şeklinde olup çevresi dikenlidir ve kahverengi renklidir. Kışlık sporu ise uzunca, iki hücreli, çeperi düz ve bir sapçık üzerindedir.

Kara pas etmeni kışı hastalıklı bitki parçacıkları üzerinde kışlık spor formunda geçirir. Hastalık 19–26°C arasında ve yüksek nemde hızlı bir şekilde gelişir. Çimlenen teliosporlardan basidiosporlar oluşur. Basidiosporlar, kara pasın ara konukçusu olan Berberis spp. (Hanım tuzluğu) veya Mahonia spp. (Sarı boya ağacı) yapraklarına ulaştığında çimlenerek enfeksiyon yapar.

Bir süre sonra yaprağın üst yüzünde piknidyum, alt yüzünde esiyum oluşur. Esiyumlarda meydana gelen esiyosporlar rüzgarla buğday yaprak ve sapları üzerine taşınıp, uygun koşullarda çimlenerek, üredospor yatağı ve içinde yazlık sporları meydana getirirler. Bu sporlar da buğday bitkilerinde sekonder enfeksiyonlara neden olurlar. Buğday bitkilerinin olgunluk dönemine doğru, sap ve yaprak dokuları üzerinde, siyah renkte kışlık sporlar oluşmaya başlar.

Buğdayın yaprak, sap ve başaklarında görülen bir hastalıktır. İlk belirtiler yaprak ve saplarda oldukça büyük, oval veya uzunca koyu turuncu, çoğunlukla kahve renkli püstüllerdir. Püstüllerin yaprak epidermisini patlatarak yırtması nedeniyle, püstülleri çevreleyen epidermis beyaz yaka şeklini alır(Şekil 43a,b). Mevsim sonunda yazlık sporlar yerine, koyu kahverenginden siyaha kadar değişen renkte kışlık sporlar oluşur.

Buğdayda Pas Hastalıklarının Mücadelesi

Kültürel Mücadele

• Havalanmayı engellemesi ve nem artışına neden olduğu için sık ekim yapılmamalıdır.
• Yabancı ot mücadelesi tekniğine uygun ve zamanında yapılmalıdır.
• Toprak analizi sonuçlarına göre gübreleme yapılmalıdır.
• Paslara karşı dayanıklı buğday çeşitleri kullanılmalıdır.
• Çevredeki ara konukçular imha edilmelidir.

Kimyasal Mücadele

Sarı pas hastalığının erken dönemde alt yapraklardaki belirtileri her yıl görülebilir. Bu nedenle iklim koşulları dikkate alınarak (%90 orantılı nem ve 15-20°C sıcaklık) hastalığın seyri izlenmeli, hastalığın bitkinin üst tarafına doğru ilerlediği durumlarda üst yaprakların özellikle bayrak yaprağının

sını engellemek amacıyla yeşil aksam ilaçlamasına başlanmalıdır.

İklim koşulları hastalığın gelişmesine uygun gidiyorsa ve epidemik bir durum olasılığı varsa, kullanılan ilacın etki süresine göre ilaçlama tekrarlanabilir. Hasada bir ay kala bitki olgunlaşma dönemine girdiğinden dolayı ilaçlama yapılmamalıdır. Kullanılacak ilaçlar ve dozları Ek 4’de (aşağıda) verilmiştir.

Aktif madde adı ve oranı	Formülasyon tipi	Doz	Son ilaçlama ile hasat arası süre (gün)	Etki mekanizması*
Güvenli olarak tavsiye edilen bitki koruma ürünleri
Flutriafol 125 g/l	SC	100 ml/da	35	3
Flutriafol 250 g/l	SC	50 ml/da	28	3
Maneb %80	WP	350g/da	28	M3
Tebuconazole %25	WP	75 g/da	-	3
Tebuconazole 250 g/l	EC	75 ml/da	35	3
Azoxystrobin 250 g/l	SC	100 ml/da	56	11
Flutriafol+Tebuconazole 225+75 g/l	SC	100 ml/da	49	3; 3
Prothioconazole+Trifloxystrobin 175+88 g/l	SC	100 ml/da	35	3; 11
Prochloraz+Tebuconazole 267+133 g/l	EW	150 ml/da	42	3
Pyraclostrobin 200 g/l	EC	100 ml/da	56	11
Tebuconazole 250 g/l	EC	75 ml/da	35	3
Kontrollü olarak tavsiye edilen bitki koruma ürünleri
Spiroxamine+Tebuconazole+Triadime- nol 250+157+43 g/l	EC	60 ml/da	35	5;3;3
Azoxystrobin+Cyproconazole 200+80 g/l	SC	100 ml/da	14	11; 3
Epoxiconazole 125 g/l	SC	80 ml/da	35	3
Epoxiconazole+Kresoxim-methyl 125+125 g/l	SC	100 ml/da	49	3; 11
Epoxiconazole+Fenpropimorph 84+250 g/l	SE	100 ml/da	35	3; 5
Epoxiconazole+Thiophanate-methyl 187+310 g/l	SC	60 ml/da	35	3; 1
Kükürt+ Tebuconazole 70+4,5	WG	320 g/da	35	M2; 3
Picoxsystrobin+Cyproconazole 200+80 g/l	SC	50 ml/da	35	11; 3
Pyraclostrobin+Epoxiconazole 85+62,5 g/l	SC	200 ml/da	42	11; 3
Pyraclostrobin+Fluaxapyroxad 150+75	EC	75 ml/da	42	11; 7
Tebuconazole+ Azoxystrobin 100+60 g/l	EC	125 ml/da	56	3; 11
Tebuconazole+Azoxystrobin 200+120 g/l	SC	75 ml/da	56	3; 11
Thiophanate-methyl+Epoxiconaloze 310+187	SC	60 ml/da	35	1; 3
Geçici olarak tavsiye edilen bitki koruma ürünleri
Azoxystrobin+Propiconazole 37,5+62,5	SC	200 ml / da	42	11; 3
Azoxystrobin+Propiconazole+ Cyproco- nazole 100+125+30 g/l	EC	100 ml/da	14	11; 3; 3
Difenoconazole+Propiconazole 150+150 g/l	EC	40 ml/da	21	3;3
Epoxiconazole+Metrafenone+ Fenpro- pimorph 62,5+75+200	SE	150 ml/da	56	3; U8; 5
Fluqiconazole 100 g/l	SC	100 ml/100 litre su	35	3
Metconazole 60 g/l	SL	150 ml/da	35	3
Prochloraz+Propiconazole 400+90 g/l	EC	125 ml / da	35	3;3
Propiconazole 250 g/l	EC	50 ml/da	-	3
Prothioconazole+Fluoxastrobin+ Bixa- fen 100+50+40 g/l	EC	100 ml/da	35	3; 11; 7
Spiroxamine+Tebuconazole+ Prothio- conazole 224+148+53 g/l	EC	80 ml/da	49	5; 3; 3
Tetraconazole+Chlorothalonil 62,5+250 g/da	SE	200 ml/da	-	3; M5
Thiophanate-methyl+Tetraconazole 233+70	SE	175 ml/da	42	1; 3