Zeytin Ağaçlarında Verticillium Solgunluğu

Tanımı, Yaşayışı ve Hastalık Belirtileri

Hastalık etmeni toprak kökenli bir fungustur. Hastalık etmeni kışı genellikle toprakta ve bitki parçaları üzerinde miselyum ya da mikrosklerot olarak geçirmektedir. Etmen hasta ağaçların yapraklarında da bulunmakta ve bu yaprakların dökülmesi topraktaki inokulum miktarının artmasına neden olmaktadır. Hastalık etmeni düşük sıcaklıktaki topraklarda yaşamını sürdürürse de 25–28°C’de daha iyi gelişmektedir.

Fungus mikrosklerot formuyla toprakta 10 yıldan fazla canlı kalabilmektedir. Hastalık daha çok taban arazilerde, önceki yıllarda pamuk veya sebze yetiştiriciliğinin yapıldığı yerlerde kurulan zeytin bahçelerinde görülmektedir. Hastalığın şiddeti zeytin çeşidine, ağaçların yaşına, patojenin hastalık oluşturma yeteneğine, topraktaki miktarına, toprak tipine ve çevre faktörlerine bağlıdır.

Hastalığın zeytin bahçelerinde yayılması genelde sulama suyu ve toprak işlemesiyle, bulaşık toprağın temiz tarafa taşınması şeklinde gerçekleşir. Toprak neminin ve hava sıcaklığının etmenin gelişmesi ve oluşturacağı zararla yakından ilişkisi bulunmaktadır. Fungus duyarlı bitkilerin kökünden girdikten sonra kortekste kolonize olur. Hif korteksten endodermise, oradan da ksilem demetlerine geçerek iletim demetlerini tıkar ve kökten yapraklara doğru olan su iletimini engeller. Bu durum bitkide solgunluk belirtilerinin oluşmasına neden olur. Solgunluk belirtisi fungus tarafından üretilen toksinler ile doğrudan ilgilidir.

Hastalığın ‘Akut solgunluk’ ve ‘kronik solgunluk’ olmak üzere 2 tip belirtisi bulunmaktadır.

Akut solgunluk: Bu durum kış sonundan erken ilkbahara kadar görülür. Sürgün ve dallar aniden kurur. Bu belirtiler ağacın tek bir yönünde veya daha çok yönünde olabilir. Kabuk dokusunun rengi ana daldan başlayarak morumsu menekşe rengine döner (Şekil 21a) ve daha sonra tüm ağaca yayılır. Böyle bir daldan boyuna kesitler alındığında ksilem demetlerinin koyu kestane rengine dönüştüğü görülür (Şekil 21b). Enine kesitler alındığında ise bazen iletim demetlerinin halka şeklinde nekroze olduğu görülür (Şekil 21c). Yaprak, sürgün ve dallar yeşilimsi renklerini kaybederek açık kahverengiye dönüşür ve orta damar boyunca geriye doğru kıvrılır. Hastalıklı ağaçların sürgün ve dalları kurur.

Kronik solgunluk: Solgunluk belirtisi ilkbaharda görülmeye başlar. Genellikle çiçeklerdeki hastalık belirtileri yaprak belirtileri görülmeden ortaya çıkar. Enfeksiyon çiçeklenme döneminin başında gerçekleşirse çiçeklerin bir kısmı dökülebilir.

Mumyalaşan çiçek tomurcukları kurur ve ağaçta asılı kalır. Zeytin, kendini yenileme yeteneğinde olan bir ağaçtır. Bu nedenle kronik solgunluk görülen ağaçlarda hastalık şiddeti azalır ve ağaçlarda iyileşme görülebilir. İyileşme, ağaçların enfekte olmuş veya zarar görmüş dokularını iyileştirmesi nedeniyle değil, o bölgeyi izole etmesi ve onun yerine işlevsel dokular koyması nedeniyle olmaktadır. Bu nedenle hastalığın bitkilerdeki gelişimi bir mevsimden diğerine bağımsızdır. Yani bir ağaçtaki hastalık seyri bir sonraki mevsimde farklı olabilmektedir.

Hastalık zeytin ağaçlarında verim düşüklüğüne ve ağaçların ölümüne neden olmaktadır. Bu hastalık özellikle Ege bölgesinde olmak üzere zeytin yetiştiriciliğinin yapıldığı tüm bölgelerde görülmektedir. Zeytin, sert çekirdekli meyve türleri, badem, antepfıstığı, asma, berberis, akçaağaç, atkestanesi, karaağaç, böğürtlen, karpuz, çilek, pamuk, bamya, şerbetçi otu, domates, biber, patlıcan, patates, ayçiçeği, begonya, gül, yabancı otlar başta olmak üzere çok geniş bir konukçu dizisine sahiptir.

Zeytin Ağaçlarında Verticillium Solgunluğunun Mücadelesi

Kültürel Önlemler

• Sağlıklı üretim materyali ve fidan kullanılmalıdır.
• Daha önceden hastalığın görülmediği alanlarda, zeytinlik tesis edilmelidir.
• Ancak hastalığın konukçusu olan bitkilerin tarımının yapıldığı yerlerde yetiştiricilik yapılacaksa, bu topraklarda en az 2 yıl V.dahliae’nin konukçusu olmayan arpa, yulaf, buğday gibi tahıllar yetiştirildikten sonra zeytinlik tesis edilmelidir.
• Toprak işlemesi kökler zarar görmeyecek şekilde yüzeysel ve ağacın taç izdüşümüne girmeden yapılmalıdır.
• Gübreleme yaprak ve toprak analiz sonuçlarına göre yapılmalıdır. Özellikle zeytin ağaçlarının hastalığa karşı duyarlılıklarını önlemek amacıyla, bitkinin hızlı gelişimini sağlayan aşırı azotlu gübre kullanımından kaçınılmalıdır.
• Aşırı sulama ve salma sulamadan kaçınılmalı, damla sulama yapılmalıdır.
• Zeytin bahçelerinde hastalığın bulaşma ve taşınma riskini arttırdığı için kesinlikle ara tarım yapılmamalıdır.
• Yabancı otlarla mücadele yapılmalıdır.
• Solgunluk ve kuruma belirtilerinin görüldüğü hastalıklı sürgün ve dallar sağlam kısımdan itibaren budanmalı ve bahçeden uzaklaştırılmalıdır. Yere dökülen hastalıklı yapraklar toprakta enfeksiyon kaynağı oluşturacağından, yapraklar dökülmeden önce budama tamamlanmalıdır.
• Hastalığın bulaşma ve taşınma riskini azaltmak amacıyla budama aletleri % 10luk çamaşır suyu (sodyum hipoklorit) ile dezenfekte edilmelidir.
• Kültürel tedbirlerin yanı sıra hastalık etmeninin topraktaki yoğunluğunu azaltmak için 6–8 haftalık solarizasyon uygulanabilir.

Kimyasal Mücadele

Bu hastalığa karşı etkili bir kimyasal mücadele yöntemi yoktur.